Saqqız udmaq haqqında eşitdiyimiz ən yayğın fikirlərdən biri onun insan orqanizmində uzun müddət, xüsusilə də yeddi il qaldığı iddiasıdır. Bu inanc uşaqlıqdan bəri bizə sanki qorxulu bir hekayə kimi təqdim edilir. Çoxları ehtiyat edir ki, təsadüfən saqqızı udduqda o mədədə və ya bağırsaqlarda ilişib qalaraq müxtəlif problemlərə yol açacaq. Bunun səbəblərindən biri saqqızın yapışqan xüsusiyyəti ilə əlaqələndirilir. Digər tərəfdən, toplum arasında müəyyən miflər və yanlış məlumatlar da bu qorxunu davamlı saxlayır.

Əslində, saqqız tamamilə həzm olunmayan bəzi tərkib hissələrinə malik olsa da, bu onun illərlə orqanizmdə qalacağı mənasını vermir. Bəzən insanlar eşitdikləri məlumatı araşdırmadan doğru kimi qəbul edir və yaxınlarına ötürürlər. Halbuki müasir elmin bu istiqamətdə çoxsaylı araşdırmaları var və bu araşdırmalar nəticəsində bilinən faktlar göstərir ki, udulmuş saqqızla bağlı narahatlıqların böyük hissəsi mübaliğədir. Bu bloq yazısında həm mifin necə yarandığını, həm də orqanizmin saqqızla əsl davranışını diqqətlə incələyəcəyik. Maraqlı sual budur ki, niyə və necə belə bir mif formalaşıb və bu mifin elmi əsasları varmı?

Mifin tarixi və insanlarda qorxuların səbəbi

Tarixən insanlar yemək və içməyə dair bir sıra inanc və qaydalar formalaşdırıblar ki, bunların çoxu qorxu və ehtiyat meyillərindən qaynaqlanıb. Saqqızın yapışqan strukturu və onu dişlədikdə elastik qalması, bəlkə də, insan beynində “bu madə həzm olunmur” düşüncəsini möhkəmləndirib. Başqa maddələr kimi çeynənib udulduqda sadəcə məhv olmaz, çünki tüpürcək və mədə turşusu saqqızın bütün tərkibini parçalayacaq gücdə deyil. Bu fikir çox insana “saqqız illərlə bədəndə qala bilər” qənaətini təlqin edib. Qeyd etmək lazımdır ki, saqqızın tərkibinə qatılan polimerlər, dadlandırıcılar və digər əlavələr uzun müddət çeynəmə üçün hazırlanmış xüsusi xassələrə malikdir. Çox güman ki, uşaqlar arasında saqqızı udmamaq üçün qorxulu hekayələr uydurulub və zaman keçdikcə bu hekayələr böyüklər tərəfindən də dəstəklənib.

Bəzən ailələr uşaqları saqqızı udmaqdan çəkindirmək üçün əfsanəvi “yeddi il orda qalır” ifadəsini işlədirlər. Bu ifadə ağızdan-ağıza dolaşaraq ənənəvi bir xəbərdarlığa çevrilib. İnsan psixologiyasında isə “bəlkə həqiqətən nəsə ola bilər” düşüncəsi həmişə var, çünki bədənimiz üçün yad görünən hər hansı yapışqan maddənin içimizdə uzun müddət qalacağı fikri narahatlıq doğurur. Xüsusilə uşaq və yeniyetmələrdə bu fikirlər daha da güclü qorxulara səbəb olur. Beləliklə, mifin formalaşması və yayılması, əsasən cəmiyyətin ehtiyatlılıq və qorxu vərdişlərindən qaynaqlanır.

Həzm sisteminin ümumi iş prinsipi

İnsan orqanizmi olduqca mürəkkəb, eyni zamanda olduqca səmərəli bir həzm sisteminə sahibdir. Yediyimiz və ya udduğumuz hər nə varsa, ağızdan başlayaraq müəyyən fazalardan keçir. Saqqız da bu marşrutu keçərkən ilk növbədə tüpürcəkdən və dişlərdən aldığı təsirə məruz qalır. Növbəti mərhələdə mədə turşusu və fermentlər, ümumilikdə isə bağırsaqların ifraz etdiyi mayelər daxil olan maddəni parçalamağa və onun lazımlı hissələrini sormağa çalışır. Düzdür, saqqızın tərkibindəki baza maddələri su ilə və ya turşu ilə tam parçalanacaq quruluşda deyil. Buna baxmayaraq, o, bütövlükdə mədədə ilişib qalmır və bağırsaqlarda da illərlə qapalı şəkildə saxlanmır.

Həzm sistemi daxilə daxil olan yad cisimlərin bədəndən atılması üçün peristaltika adı verilən ritmik dalğa hərəkətindən istifadə edir. Bu hərəkətlər sayəsində udulmuş əksər yad maddələr hətta bərk obyektlər belə müəyyən müddətdən sonra xaric edilir. Əslində mədə-bağırsaq traktı müntəzəm “təmizlənmə” mexanizminə malikdir və saqqızı da eyni məntiqlə kənarlaşdırır. Beləliklə, həzm sistemi bir çox sirləri olsa da, illər ərzində orada “yapışıb qalan” saqqız kimi görüntüləri əksər hallarda real əks etdirmir.

Udulan saqqız həqiqətən illərlə bağırsaqda qalırmı?

Bu sualın cavabını müasir tibb və həzm fiziologiyası aydın şəkildə verir: saqqız illərlə qalacaq qədər güclü yapışqan deyil. Əlbəttə, tərkibində bəzi maddələr var ki, onlar mədə turşusuna və fermentlərə qarşı digər qidalara nisbətən daha dayanıqlıdır. Lakin bu, “yeddi il orada qalacaq” demək deyil. Orqanizm ilk olaraq faydalı və həzm oluna bilən tərkib hissələri sorur, qalanını isə nizamlı şəkildə bağırsaq hərəkətləri vasitəsilə xaric edir. Çox nadir hallarda, xüsusilə böyük miqdarda saqqız udulduqda və ya eyni zamanda başqa ağır qidalarla birlikdə istehlak edildikdə bağırsaqda tıxanmaya bənzər hallar müşahidə edilə bilər. Amma bu, ümumi qayda deyil və istisna vəziyyətlərdə görülə bilən nadir hallardır. Mifin yaranmasının bir səbəbi də ola bilər ki, bəzən insanlar təsadüfən udduqları saqqızı xatırlamır və uzun müddət sonra hər hansı mədə problemində günahkar kimi saqqızı göstərirlər. Həkimlər isə araşdırmalarında bu durumun mifdən başqa bir şey olmadığını dəfələrlə vurğulayıblar. Qısacası, saqqız udulduqda orqanizmin normal funksionallığı ilə bir neçə gün ərzində orqanizmdən atılır. Yeddi il ərzində bədəndə qalması elmi reallığa əsaslanmayan, qorxu və şayiələrə söykənən yanlış məlumatdır.

Saqqızı udmaq zərərlidirmi?

Bu mövzuya aydınlıq gətirmək üçün ilk növbədə saqqızın tərkibinə nəzər salmaq lazımdır. Saqqızın əsas tərkibi çeynənə bilən rezindən, dadlandırıcılardan, boyaq maddələrindən və digər əlavələrdən ibarətdir. Bu maddələrin çoxu mədə turşusu və həzm fermentləri tərəfindən tam parçalanmasa da, insan orqanizmi onları təhlükəli zərər qaynağı kimi qəbul etmir. Normal şəraitdə, nadir istisnalar istisna olmaqla, saqqız orqanizmə ciddi ziyan vermir. Ancaq davamlı şəkildə böyük parçalar udmaq, xüsusilə uşaq yaşlarında tıxanma riski yarada bilər. Həmçinin bəzi insanlar müəyyən qida boyalarına və kimyəvi qatqılara qarşı həssas ola bilər, bu zaman allergik reaksiyalar baş verə bilər.

Ümumiyyətlə, gündəlik həyatımızda, xüsusilə uşaqlar üçün udulan saqqızın zərəri mifdən çox qorxuya əsaslanır. Tibbi araşdırmalar göstərir ki, ölçücə kiçik miqdarda udulan saqqız öz-özünə orqanizmdən atılır və sistematik sağlamlıq problemi yaratmır. Təkrar-təkrar böyük miqdarda saqqız udmaq isə, qeyd etdiyimiz kimi mexaniki tıxanma hallarına gətirib çıxara bilər. Deməli, saqqız udmaq zərərli sayılmır, amma kütləvi və davamlı şəkildə etmək əlbəttə ki, tövsiyə olunmur.

Elmi izah və mifin çürüdülməsi

Bu mifin aradan qaldırılması üçün elm adamları müxtəlif təcrübələr və müşahidələr aparıblar. Həzm sisteminin normal fəaliyyəti, xüsusən bağırsaqların peristaltik hərəkətləri, ən çətin parçalanan qida qalıqlarını və hətta bəzi yad cisimləri də müəyyən zaman ərzində çölə atır. Saqqızın rezin tərkibi tam həzm olunmasa belə, bədən ona yapışan qida qalıqlarını və suyu ayırdıqdan sonra ümumi kütlə az qala mənasız bir toplu kimi xaric edilir. Orqanizmdə illərlə qalan, yapışıb sərtləşən və “daşa dönən” saqqız təsəvvürü elmi cəhətdən əsaslandırılmayıb. Geniş miqyaslı araşdırmalar və həkimlərin praktik müşahidələri də udulmuş saqqızın, yeddi il yox, bir neçə gün ərzində yediklərimizlə birlikdə atıldığını təsdiqləyir. Əgər uzun müddət bədəndə qalan saqqız hallarından danışılırsa, bunlar son dərəcə nadir görülən və adətən başqa yanaşı problemlərin (məsələn, bağırsaq hərəkətlərində ciddi pozğunluqların) müşahidə olunduğu situasiyalardır. Buna görə də, heç bir xüsusi xəstəliyi olmayan və normal qidalanan insanın udduğu saqqızın yeddi il bədəndə qalması mümkün deyil.

Mifin bu qədər güclü yayılmasının səbəblərindən biri uşaqları saqqız udmaqdan çəkindirmək üçün istifadə edilən təsirli metod olmasıdır. Eyni zamanda böyüklər arasında da ağızdan-ağıza ötürülən hekayələr bu qorxulu “fakt”ı canlı saxlayır. Hazırda isə tibb mütəxəssisləri və alimlər bu mövzuda maarifləndirmə apararaq mifin əsassız olduğunu hər fürsətdə izah edirlər.

Nəticə

Nəticə etibarilə, “saqqız yeddi il bədəndə qalır” ifadəsi sırf yanlış məlumatdan və qorxudan törəyən bir mifdir. Orqanizmimiz, xüsusilə də həzm sistemi, olduqca ağıllı və davamlı şəkildə fəaliyyət göstərən bir mexanizmdir. Çeynədiyimiz və udduğumuz bütün qidaları, o cümlədən saqqızı da müəyyən müddətdə emal edir və faydasız qalıqları xaricə atır. Böyük saqqız parçası udmaq və ya tez-tez bu vərdişi təkrarlamaq əlbəttə ki, risk daşıyır, lakin bu, illərlə bədəndə qalmayla əlaqəli deyil, tıxanma və ya mexaniki zədələnmə ilə bağlı ola bilər. Günlük praktikada yetişkin insan üçün təsadüfən kiçik bir saqqız udmağın əhəmiyyətli dərəcədə sağlamlıq problemi yaratmadığı müşahidə olunur. Əsas məsələ budur ki, xüsusən uşaqlara bu barədə düzgün maarifləndirmə aparılsın. Saqqızın udulmasına dair yanlış fikirlər isə qorxulu nağıl olmaqdan başqa bir şey deyil. Hər hansı bir tərəddüd və ya narahatlıq olduqda həkimə müraciət etmək təbii ki, ən yaxşı seçimdir. Lakin ümumi qaydada saqqız udmaqla bağlı böyük fəsadlar gözləmək üçün əsas yoxdur. Yenə də ən yaxşı variant saqqızı tullamaq və ya ağzımızda çeynəmək müddətini optimal saxlamaqdır ki, nə uşaqlar, nə də böyüklər üçün əlavə problem yaranmasın.

Tacxeber.com