Yer planeti öz oxu ətrafında fırlanması sayəsində gecə və gündüzü, həmçinin mövsümi dövrləri meydana gətirir. Əsasən 24 saatlıq fırlanma dövrünə alışdığımız üçün gündəlik həyatımız bu ritmə uyğun tənzimlənir.
Təsəvvür edək ki, bu tanış ritm qəfildən iki dəfə sürətlənir və bir gün 24 saat əvəzinə 12 saata enir. Bir çox insan üçün bu ilk anda sadəcə daha çox gün batımı və gün doğumu mənzərəsi kimi romantik təsəvvürlərlə yanaşıla bilər. Lakin reallıqda bu dəyişiklik təkcə sosial həyat tərzimizi deyil, planetin bütün dinamikasını və ekosistemlərini hədəf alacaq bir zəlzələ effekti yarada bilər.
İkiqat sürətli fırlanma cazibə qüvvəsinin bölgələr üzrə paylanmasından tutmuş, atmosfer və su hövzələrinin hərəkətinə, iqlim qurşaqlarının və bitki-heyvan aləminin uyğunlaşmasına qədər hər şeyi dəyişdirə bilər. Eyni zamanda, bəşəriyyətin sirkadiyalı (sutkalıq) ritmi, iqtisadiyyat, texnologiya və nəqliyyat kimi sahələr də bu yeni reallığa sürətli adaptasiya tələb edəcək. Çünki 12 saatlıq günlərdə iş rejimindən yuxu rejiminə qədər bütün gündəlik nizamlama konsepsiyaları ciddi problemlərlə üzləşəcək. Bu dəyişiklik öz ardınca zəncirvari reaksiyalar yaradaraq bizi hətta siyasi və mədəni baxımdan da yeni şərtlərə uyğunlaşmağa məcbur edəcək. Bu bloq yazısında Yerin qəfil iki dəfə sürətli fırlanmasının mümkün təsirlərini, ekosistem və iqlimdən tutmuş, insan cəmiyyəti və texnologiya dünyasına qədər geniş müstəvidə araşdıracağıq.
Yer səthində baş verə biləcək fiziki dəyişikliklər
Yerin sürətli fırlanması ilk növbədə cazibə qüvvəsinin bölgələr üzrə fərqlənməsini gücləndirə bilər. Hal-hazırda planetimiz yüngülcə yastılanmış sferaya bənzədiyindən, ekvatorda cazibə qütblərə nisbətən bir qədər azdır. Fırlanma sürətinin ikiqat artması ekvatorial radiusu bir qədər də böyüdə, qütbləri isə daha çox “yastılada” bilər. Bu proses insanların və digər obyektlərin ekvatorda daha az çəkiyə sahib olması kimi təəccüblü nəticələr verər.
Mərkəzdənqaçma qüvvəsinin artımı dünyanın su hövzələrinin də ekvator istiqamətində “toplanmasına” səbəb olacaq. Nəticədə, ekvatorial ölkələrdə dəniz səviyyəsi əhəmiyyətli dərəcədə yüksələr, sahil xətləri isə köklü dəyişikliyə uğrayar. Qütb zonalarında su səviyyəsinin enməsi, o bölgələrdə yeni torpaq sahələrinin və hətta quru məntəqələrinin meydana çıxmasına gətirib çıxara bilər. Sürətli fırlanma atmosferdəki hava kütlələrinin axınına və təzyiq sahələrinə də təsir edərək küləklərin istiqamətini və sürətini dəyişdirər. Bundan əlavə, qəfil sürətlənmə enerjili geoloji prosesləri, məsələn, vulkanik fəallıq və seysmik təlatümləri də artıra bilər. Bu amillərin bir yerdə toplanması Yerin fiziki quruluşunda dinamik və bəzən də dağıdıcı gücə malik dalğalanmaların yaranmasına şərait yaradacaq.
Ekosistem və iqlim dəyişikliyi
İki dəfə sürətli fırlanma Yerin ümumi iqlim sistemini və ekosistemlərini də kökündən dəyişdirər. Əvvəlcə, günəş şüalarının planetə düşmə bucağı və işıqlanma müddətinin kəskin azalması bitkilərin fotoperiod ritmlərini poza bilər. Bir çox bitki növü çiçəklənmə və toxumlanma kimi inkişaf mərhələlərini işıqlanma saatlarına əsasən tənzimlədiyi üçün məhsuldarlıq xeyli azalacaq. Bundan əlavə, heyvanların gündüz və gecə fəaliyyəti ilə bağlı bioloji saatı alt-üst olacaq, xüsusilə gecə heyvanları və köçəri quşlar üçün bu ölüm-dirim məsələsinə çevrilə bilər. Okean və dənizlərdə suyun mülayim axınları, dəniz cərəyanları və temperatur fərqləri kəskin şəkildə dəyişərək balıqların və digər dəniz canlılarının yaşayış arealını da alt-üst edər.
Ekvatorial bölgələrdə artan istilik və nəm nəticəsində super-güc fırtınalar və leysan yağışları bir-birini əvəzləyər, qütblərdə isə ekstremal soyuqlar və güclü buz bağlamaları dövrü daha sürətli iterasiyalarla baş verər. İqlim qurşaqları arasındakı sərhədlər sürətlə yer dəyişdirər, bu da geniş sahələri quraxlığa, bəzi əraziləri isə tez-tez daşqınlara məruz qoyar. Bu dəyişikliklər zamanı bir çox canlı növü uyğunlaşa bilmədiyi üçün nəsli kəsilmə təhlükəsi ilə qarşı-qarşıya qalar. Bundan əlavə, iqlim kataklizmlərinin intensivliyi kənd təsərrüfatını ciddi zədələyər, ərzaq çatışmazlığı və qlobal miqyasda fəlakətlər silsiləsi baş verə bilər. Nəticədə, ekosistemlərdə yaranan xaos təkcə təbiətə yox, bəşəriyyətin yaşaması və rifahına da dərin təsir göstərər.
İnsan cəmiyyəti və texnoloji təsir
Yer iki dəfə sürətlə fırlansa insan cəmiyyəti üçün ən fundamental çətinlik 12 saatlıq gün rejiminə adaptasiya etmək olar. Bədənimizin 24 saatlıq sirkadiyalı ritmlərə öyrəşdiyi nəzərə alınarsa, bu köklü dəyişiklik yuxu pozuqluğu, xroniki yorğunluq və sirkadiyalı ritm pozğunluqları ilə nəticələnər. Gündəlik fəaliyyətlər, iş rejimi, təhsil sektoru və istirahət planları yenidən dizayn edilməli, əks halda cəmiyyət miqyasında məhsuldarlıq və sağlamlıq problemləri əlçatan səviyyədən uzaqlaşa bilər.
Kənd təsərrüfatı praktikalarından tutmuş şəhər infrastrukturuna qədər, hər şey qısalan vaxt çərçivəsinə və dəyişən iqlim şərtlərinə uyğun şəkildə yenidən qurulmalıdır. Bu, həmçinin beynəlxalq ticarət və siyasi münasibətlər sistemini də sınağa çəkəcək, çünki yeni “zaman zonaları” və logistika zəncirləri daha mürəkkəb məsələlərə çevriləcək. Kosmos və aviasiya sektorları sürətlənmiş Yerin naviqasiya sisteminə təsirindən dolayı ciddi texnoloji çağırışlarla üzləşəcək, peyk trayektoriyalarından tutmuş orbit hesablamalarına qədər hər şey yenidən proqramlaşdırılmalı olacaq. Mərkəzdənqaçma qüvvəsinin ekvator bölgələrində daha çox hiss olunması inşaat sektorunda da müasir riyazi modellərə yeni düzəlişlər gətirəcək, yüksək binaların dayanıqlığı və material seçimi əlavə riskləri nəzərə almalıdır. Eyni zamanda, su ehtiyatlarının bərabər paylanmaması bölgələrarası gərginlik və münaqişələrin yaranmasına səbəb ola bilər, çünki bəzi regionlar şirin su qıtlığından, digərləri isə su basmalarından əziyyət çəkə bilər. Yeni texnoloji həllər və sürətli innovasiya dalğası bütün bu problemlərə cavab axtarsa da, cəmiyyətin sosial və mədəni aspektləri yenidən formalaşaraq insanların gündəlik yaşam tərzini tamamilə başqa müstəviyə keçirəcək. Beləliklə, Yer qəfildən iki dəfə sürətlə fırlansa, biz təkcə geofiziki proseslərin sürətini deyil, eyni zamanda insanlığın bəşəriyyət olaraq gələcək taleyini də köklü şəkildə yenidən dəyərləndirməyə məcbur olarıq.
