Cənazə namazı Ərk qalasında qılınan şair: «Sazlı-sözlü bir Şəhriyar var imiş»
Cənazə namazı Ərk qalasında qılınan şair: «Sazlı-sözlü bir Şəhriyar var imiş»
Bu gün o taylı-bu taylı Azərbaycanımızın böyük şairi Məhəmməd Hüseyn Şəhriyarın dünyasını dəyişməsinin 34-cü ildönümüdür.
Aşıq deyər, bir nazlı yar var imiş,
Eşqindən odlanıb yanar var imiş,
Sazlı-sözlü bir Şəhriyar var imiş,
Odlar sönüb, onun odu sönməyib,
Fələk çönüb, onun çarxı çönməyib.
O taylı, bu taylı Azərbaycanın böyük şairi Şəhriyarın adı bütün Türk dünyasına tanışdır. O, sadə xalq dilində yazılmış əsərləri ilə milyonların qəlbində özünə taxt qurub. Şairin ən məşhur əsərlərindən biri olan “Heydərbabaya salam” poeması uşaqdan-böyüyə hər kəsin dilinin əzbərinə çevrilib. Sovetlər zamanında Şəhriyarın yazdığı vətən şeirləri o taylı, bu taylı Azərbaycanın azadlıq arzularını əks etdirən bir himn kimi dolaşırdı dillərdə.
Şəhriyar 1907-ci ildə Təbriz şəhərinin Bağmeşə bölgəsində, o zamanın tanınmış hüquqşünaslarından Hacı Mirağa Xoşginabinin ailəsində dünyaya gəlmişdir. Əsl adı Doktor Seyid Məhəmməd Hüseyn Behcət Təbrizi Şəhriyardır. Bu adlardan Məhəmməd Hüseyn şairin adı, Behçət Təbrizi soyadı, Seyid Peyğəmbər nəslindən gəldiyi üçün verilən ad, Doktor tibb fakültəsində oxuduğu üçün söylənən bir müraciət sözü, Behcət eyni zamanda ilk təxəllüsü, Şəhriyar isə sonrakı təxəllüsüdür.
Onun məhkəmədə vəkillik etməklə ailəsini dolandıran atası şeiri və musiqini çox sevən bir ziyalı idi. Anası Kövkəb xanım da tez-tez oğluna şifahi xalq yaradıcılığından, klassik irsimizdən, xüsusən, Seyid Əzim Şirvaninin qəzəllərindən bəzi nümunələri oxuyardı.
Şəhriyarın uşaqlıq illəri gözəlliklər məskəni olan Qaraçəmən, Xoşginab mahalında keçmiş, bu füsunkar mənzərələr onun uşaqlıq yaddaşına əbədi həkk olunub qalmış, sonradan məşhur poemasının mövzusuna çevrilmişdir.
Şəhriyar çox gənc yaşlarından şeir və ədəbiyyat dünyasından məlumatlı idi. Divanlarına yazdığı müqəddimələrdən göründüyü kimi, o, erkən yaşlarından Nəbati, Şükuhi və Ləlinin əsərlərilə tanış olmuşdur. Nizami, Rumi, Xəyyam, Hafiz, Sədi, Şəms Təbrizi, Saib Təbrizi poeziyası ilə tanışlıq Şəhriyarın istedadının inkişafında böyük rol oynamışdır. O, ilk təhsilini də atasından və bu şairlərin kitablarından almışdır. Şair onu əhatə edən Azərbaycan mədəniyyətinin və füsunkar təbiətinin, uşaqlıq xatirələrinin onun yaradıcılığına güclü təsirini qeyd etmişdir. Şəhriyar ana dilindən başqa ərəb, fars və fransız dillərini bilirdi. Ərəbcə yazdığı bir neçə şeiri də var. Şair çox gözəl tar çalırmış.
Şəhriyar 19-20-ci illərin ortalarından etibarən artıq istedadlı bir şair kimi tanınmağa başlamışdı. Məhəbbət lirikasının böyük korifeyləri Hafiz və Füzulinin qəzəlləri ilə müqayisə oluna bilən sevgi şeirlərinin, hikmətli qəsidələrin, poemaların müəllifi olan sənətkar Azərbaycan şeirinin ən yüksək zirvəsinə ucalmışdır. Tələbəlik illərində sevdiyi Sürəyyadan ayrılması da Şəhriyarın həyatında dərin iz buraxmışdır. Şəhriyarın yoxsulluq üzündən baş tutmayan nakam eşqi həyatının sonuna kimi unudulmamış, həm də onun keşməkeşli və məşəqqətli həyatında baş verən məhrumiyyətlərin başlanğıcı olmuşdur.
Hansı dildə yazmasından asılı olmayaraq, Şəhriyar ustalıqla şeiriyyət yaradan bir sənətkar idi.
Şair ola bilməzsən, anan doğmasa şair,
Missən, a balam, hər sarı köynək qızıl olmaz.
Ötməz, oxumaz bülbülü salsan qəfəs içrə,
Dağ-daşda doğulmuş dəli ceyran həmil olmaz.
Şəhriyarın ürəyi də səninki tək yaralıdır…
Həyatının böyük bir hissəsini Iranın müxtəlif şəhərlərində, Azərbaycandan uzaqlarda yaşamağa məcbur olan Şəhriyar özünün qəriblik qismətini vətənin taleyilə müqayisə edir, bu paralellikdə rəmzi bir məna görürdü:
Səndən ayrı düşsəm də mən, eşqin ilə yaşayıram,
Yaralanmış qəlbim kimi, qəlbi viran Azərbaycan…
Vətən eşqi məktəbində can verməyi öyrənmişik,
Ustadımız deyib heçdir vətənsiz can, Azərbaycan!
Şəhriyarın ürəyi də səninki tək yaralıdır,
Azadlıqdır mənə məlhəm, sənə dərman Azərbaycan!
Azərbaycan şeir aləmində o cümlədən, bütün Şərq poeziyasında ayrılıq, hicran, vətən həsrəti barədə az yazılmamışdır. Lakin Şəhriyar qədər ayrılığın, nisgilin rəsmini təsirli yaradan ikinci bir şair göstərmək çətindir. Azərbaycan poeziyası XX əsr boyu xalqımızın milli azadlıq mübarizəsində ideya mənbəyi və təbliğat vasitəsi kimi yardımçı olmuşdur. Vətənimizin şimal hissəsinin öz istiqlalına qovuşmasında, bu yolda qələm çalmış digər söz ustadları ilə bir sırada, heç şübhəsiz ki, Şəhriyarın da böyük rolu var. Şair ömrü boyu Şimali Azərbaycanı görə bilməsə də, bu yerlərin xəyalı ilə yaşamış, Süleyman Rüstəm, Məmməd Rahim, Bəxtiyar Vahabzadə, Nəbi Xəzri və başqaları ilə əlaqə saxlamış, öz əsərlərində tez-tez Bakını, Sabiri, Üzeyir bəyi, Səməd Vurğunu yad etmişdir. M.Şəhriyar vətəninin, millətinin böyük qələbə və birlik gününü görmədən dünyadan köçsə də, o günün gələcəyinə, poeziyasında yandırdığı azadlıq məşəlinin sönməyəcəyinə inanırdı:
Tarix az görməyib qudurğanları,
Qanlını qan tutar, qandır onları.
Enmə öz zirvənin ucalığından,
Ey ana torpağım, ey Azərbaycan!
Ömrünün son illərini Təbrizdə keçirərək burada da Vətən torpağına qovuşan şairin sənəti kimi məzarının da ziyarətgaha çevrilməsi Şəhriyarın könüllərdə əbədi yer aldığını təsdiqləyir.
Türki bir çeşmə isə, mən onu dərya elədim…
Şəhriyarı fars dilindəki divanına görə fars ədəbiyyatının nüfuzlu nümayəndələri belə Iran poeziyasının müasir Hafizi kimi qiymətləndirirlər. Ancaq belə bir hadisə də çox mənalıdır ki, vaxtilə Təbrizdən Tehrana Şəhriyarın evinə gələn anası oğlunun daha çox farsca şeirlər yazdığından gileylənərək deyib: “Lalın da anası balasını başa düşür, mən səni başa düşə bilmirəm…”. Şairin “Heydərbabaya salam” poeması da bundan sonra yaranmışdır. Görünür, əsərdəki ana laylası şirinliyi də elə bu səbəblə bağlıdır.
Sözün əsl mənasında, M.Şəhriyarı XX əsr Azərbaycan poeziyasının nəhəngləri sırasına ucaldan ilk növbədə onun “Heydərbabaya salam” poeması olmuşdur. Şəhriyarın poeziyasında şairin ata yurdu Qaraçəmən mahalı, Xoşginab kəndi, Heydərbaba dağı bədii surət səviyyəsində vətənin rəmzi kimi təsvir və tərənnüm edilmişdir. Əsər əslində şairin uşaqlıq yaddaşında yaşayan ucqar bir kəndin xiffəti ilə yazılsa da, qüdrətinin böyüklüyünə görə bütöv vətən haqqında dastan kimi oxunur…
“Heydərbabaya salam” poeması təkcə Azərbaycan şeirinin deyil, bəlkə də dünya ədəbiyyatı xəzinəsinin nadir incilərindədir.
Heydər Baba, sənin gönlün şad olsun,
Dünya varkən ağzın dolu dad olsun,
Səndən keçən tanış olsun, yad olsun,
Deynə, mənim şair oğlum Şəhriyar,
Bir ömürdür qəm üstünə qəm qalar.
Şəhriyar Cənubi Azərbaycanın Türkcə yazan şairləri sırasında birinci yerdə dayanır. Füzuli XV əsrdə Azərbaycan türkcəsini necə nəfis şeir dili səviyyəsinə yüksəltmişdisə, Şəhriyar da XX əsrdə öz şeir mühiti üçün eyni rolu oynadı. O, şeirlərinin birində qürur hissi ilə deyir: “Türki bir çeşmə isə, mən onu dərya elədim”. Eyni zamanda onu da əlavə edir ki: “Türki, vallah, analar oxşarı laylay dilidir, Dərdimi mən bu dəva ilə müdəva elədim”.
Şəhriyar 1988-ci ilin 18 sentyabrında vəfat edib. Vəsiyyətinə əməl edilərək Ərk qalasında qılınan cənazə namazından sonra Təbrizin Surhab məhəlləsindəki Məqbərətüş-Şüarada torpağa verilib. Şəhriyarın xatirəsinə o gün Təbrizdə heç bir mağaza açılmayıb və bütün xalq qara geyinib.
Məhəmməd Hüseyn Şəhriyarın vəfat etdiyi gün, yəni 18 sentyabr hər il Iranda “Milli şeir günü” kimi qeyd edilir.
